β Orionis : Rigel

ภาพไรเจลที่กำลังขยาย 56 เท่า ไรเจลบีเป็นจุดเล็กข้างไรเจลเอ
ภาพเล็กที่มุมขวาบนเป็นภาพที่กำลังขยาย 400 เท่า มองเห็น airy disk* รอบไรเจลเอ

ดาวฤกษ์สีฟ้า-ขาวที่แม้จะได้ชื่อตามระบบเบเยอร์ว่า “เบต้า” หมายถึงสว่างเป็นลำดับที่สองรองจาก “อัลฟ่า” แต่ปัจจุบันกลับเป็นดวงสว่างที่สุดในกลุ่มดาวนายพราน ในหนังสือ Celestial Handbook, Burnham บอกไว้ว่า ไรเจลมาจากภาษาอาหรับ “Rigl Jauzah al Yusra” คำแปลคือ “เท้าซ้ายของยักษ์”

ซึ่งตำแหน่งของดาวก็เป็นตามชื่อคือเท้าซ้ายของโอไรออน ใกล้ไรเจลมีดาวสว่างอีกดวงชื่อ “เคอร์ซ่า” (เบต้า อิริดานิ : β Eri) ดาวดวงนี้เป็นเหมือนตาน้ำ เพราะเป็นจุดเริ่มต้นของกลุ่มดาวแม่น้ำและอีกนัยยะหนึ่งคือ เป็นที่รองเท้าของโอไรออน (Orion’s footstool) และเป็นดาวที่สว่างและใกล้เส้นศูนย์สูตรฟ้าทำให้มีความสำคัญต่อการระบุตำแหน่ง (ดาวที่ใกล้เส้นศูนย์สูตรฟ้ามากและดูได้ง่ายก็คือ “มินทักกา : Mintaka - δ Ori)

ไรเจลเป็นดาวชนิดที่เรียกว่า blue-white super giant สว่างรองจากคาเพลล่าในกลุ่มดาวสารถี และสว่างเป็นลำดับที่ 7 บนท้องฟ้า มีความสว่างแมกนิจูด 0.34 ห่างจากเรา 860 ปีแสง ร้อนกว่าดวงอาทิตย์ มีอุณหภูมิพื้นผิว 11,000 เคลวิน ใหญ่กว่าดวงอาทิตย์ 74 เท่า หรือขนาดประมาณวงโคจรดาวพุธ สว่างกว่าดวงอาทิตย์ราว 40,000 เท่า หากอยู่ใกล้เราเท่ากับดาวซิริอุส (8.6 ปีแสง) ไรเจลจะสว่างประมาณพระจันทร์ 3-4 ค่ำหรือ -10 แมกนิจูด

นับว่าเป็นดาวที่สว่างที่สว่างที่สุดในย่านของเรา เพราะดาเนบที่สว่างและทรงพลังมากกว่าไรเจลก็ห่างออกไปอีก 3,200 ปีแสง ไกลกว่ามากทีเดียว

ดาวคู่

ไรเจลมีคู่เป็นดาวดวงจิ๋วที่ห่างออกไปแค่ 9 อาร์คเซคั่นและสว่างแมกนิจูด 7 อันที่จริงก็ไม่ได้จางและไม่น่ายากอะไร แต่เนื่องจากความสว่างที่ต่างกันมากและอยู่ใกล้กันทำให้ ไรเจลบี โดนกลบด้วยแสงจากไรเจลเอจนหมด ระยะห่างที่ว่าใกล้กันมากนั้น ก็ประมาณไกลจากพลูโตออกไปอีก 60 เท่า!

ด้วยกล้องสะท้อนแสงขนาด 8 นิ้ว ไรเจลสว่างจ้าสีขาวประกายฟ้าสดใส ที่กำลังขยาย 56 เท่ามองเห็นคู่เป็นติ่งเล็กนิดเดียวทางทิศใต้ แสงจากไรเจลฟุ้งกระจายทั่วทั้งฟิลด์ ที่กำลังขยาย 400 เท่า ไรเจลเอ กลายเป็น airy disk* ไรเจลบี เป็นจุดแสงแยกออกมาชัดเจน

ต้องขอบคุณหมอกควันที่ทำให้ต้องดูสิ่งที่ไม่เคยคิดจะดูอย่างไรเจลมาก่อนครับ

*airy disk เป็นปรากฎการณ์ทางแสงแบบหนึ่งที่เกิดขึ้นเมื่อเราใช้กล้องดูดาวดูดาวสว่างด้วยกำลังขยายสูงแล้วเข้าจุดโฟกัสพอดี ไม่เกี่ยวข้องอะไรกับดาว

ข้อมูลทั่วไป
Name: Rigel
Catalog number: β Orionis
Type: Variable double star
Constellation: Orion
Visual Magnitude: +0.28, +6.80
Seperation: 9.5” @ 202.0°
Distance: 860 ly

Coordinates
R.A. 05h 15m 26.82s
Dec. -08° 10’ 55”